Το Contergan ήταν ένα ηρεμιστικό που κυκλοφόρησε στην αγορά έχοντας καταστροφικά αποτελέσματα.
Έχετε σκεφτεί ποτέ ποια ήταν η μεγαλύτερη ιατρική καταστροφή που ξεκίνησε από ανθρώπινο χέρι; Μάλλον για να τη βρούμε πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Πρόκειται για το περίφημο «σκάνδαλο της θαλιδομίδης», όπως ονομάστηκε από την ομώνυμη ουσία.
Η θαλιδομίδη άρχισε να χρησιμοποιείται ήδη από το 1953 κυρίως λόγω της ηρεμιστικής της δράσης. Τελικά, τυποποιήθηκε από τη μεγάλη γερμανική φαρμακοβιομηχανία Chemie Grunenthal και κυκλοφόρησε με το εμπορικό όνομα Contergan.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη εταιρεία ανήκε στο Hermann Wirtz ο οποίος ήταν επιφανής ναζί και μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος. To επιχειρηματικό δαιμόνιο του Wirtz είδε ένα κενό στην αγορά που θα κάλυπτε ο χημικός και επίσης ναζί Heirnich Muckter ο οποίος είχε καταφέρει να μην δικαστεί, παρότι κατηγορήθηκε ότι έκανε πειράματα σε ανθρώπους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Χρησιμοποιούνταν πρώτα και κύρια ως ηρεμιστικό αλλά συνεπικουρικά και ως μέσο αντιμετώπισης για ζαλάδες και ναυτίες, κυρίως για τις εγκύους που υπέφεραν από τα παραπάνω συμπτώματα. Κι ας μην είχε δοκιμαστεί ποτέ σε αυτές.
Οι τερατογενέσεις και η φωκομέλεια
Η θαλιδομίδη κυκλοφόρησε στην αγορά χωρίς φυσικά να έχουν γίνει τα απαραίτητα τεστ. Χιλιάδες άνθρωποι το κατανάλωσαν τα επόμενα χρόνια. Μεταξύ αυτών, όπως είπαμε, και έγκυες οι οποίες το χρησιμοποιούσαν χωρίς φυσικά να έχουν καμία γνώση ότι το συγκεκριμένο φάρμακο είναι πιθανά υπαίτιο για τερατογενέσεις. Ίσα-ίσα μία διαφήμιση της εποχής τόνιζε ότι το συγκεκριμένο φάρμακο είναι «όσο ασφαλές είναι και ένα μπισκότο».
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ωστόσο, οι επιστήμονες άρχισαν να παρατηρούν μία πολύ σημαντική αύξηση των τερατογενέσεων. Πoλλά από τα νεογνά που γεννιούνταν είχαν συγκεκριμένες δυσμορφίες που προακαλούνταν κυρίως στα πάνω και τα κάτω άκρα πάσχοντας από τη λεγόμενη φωκομέλεια. Πρόκειται για μια σπανιότητα διαταραχή που αφορούσε την ελλιπή ανάπτυξη των άκρων και τα οποία συχνά δεν έχουν καθόλου δάχτυλα.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1960, κανείς δεν γνώριζε τον λόγο που παρατηρούνταν αυτό το φαινόμενο. Τότε, σε πολύ νεαρή ηλικία, η Αγγλίδα φαρμακολόγος Frances Kelsey μπήκε σε διαδικασία να εξετάσει το φάρμακο και να κρίνει αν πράγματι πρέπει να εγκριθεί. Κατά τη μελέτη της παρατήρησε την ελιπέστατη επιστημονική έρευνα. Σταδιακά, άρχισε να γίνεται η σύνδεση της χρήσης με γενετικές ανωμαλίες.
Κανείς δεν γνωρίζει τον ακριβή αριθμό των γεννήσεων που επηρεάστηκαν από τη χρήση της θαλιδομίδης. Υπολογίζεται όμως ότι, μόνο στη Γερμανία, γεννήθηκαν περισσότερα από 10.000 παιδιά τα οποία επηρεάστηκαν με κάποιον τρόπο από τη χρήση θαλιδομίδης. Το πόσο επηρεάστηκαν από αυτή εξαρτάται από τη συχνότητα της χρήσης και κυρίως από το ποια εβδομάδα της εγκυμοσύνης ξεκίνησε αυτή.
Η απόσυρση του φαρμάκου και το δικαστήριο
Σταδιακά το φάρμακο άρχισε να αποσύρεται από την αγορά. Έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια και συγκεκριμένα να φτάσουμε στο 1968 προκειμένου να ξεκινήσει η μεγάλη δίκη των ιθυνόντων της Chemie Grunenthal πολλοί εκ των οποίων κατηγορήθηκαν για ανθρωποκτονία από αμέλεια, επειδή δεν προχώρησαν στις απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να προστατεύσουν τους καταναλωτές.
Δύο χρόνια μετά, τον Δεκέμβριο του 1970, η περιβόητη δίκη που γίνεται στη Δυτική Γερμανία τελειώνει χωρίς να κρίνεται η ενοχή κανενός εκ των κατηγορουμένων. Επιλέγεται να γίνει ένας συμβιβασμός κατά τον οποίον η Grunenthal έπρεπε να καταβάλει το ποσό των 320 εκατομμυρίων μάρκων σε μία ειδική οργάνωση υπέρ των ανθρώπων των οποίων η ζωή επηρεάστηκε.
Ταυτόχρονα δόθηκε σε κάθε θύμα ένα εφάπαξ ποσό της τάξης των 2.500 ως 25.000 φράγκων ανάλογα με τη σοβαρότητα της κατάστασης και μετά ένα ακόμα μηνιαίο ποσό. Και τα δύο κρίθηκαν από εφημερίδες της εποχής πολύ μικρά ποσά, τουλάχιστον με βάση την καταστροφή που είχαν προκαλέσει.
Ο Michael Wirtz, ένα μέλος της οικογένειας που κρυβόταν πίσω από την Grunenthal επέλεξε, σχεδόν 6 δεκαετίες μετά και χωρίς να το περιμένει να κανείς, να απολογηθεί «για όσα συνέβησαν τα 60 τελευταία χρόνια» και όπως είπε «να μην κρυφτεί πίσω από τον νομικό σύμβουλο της εταιρείας τους».
Αυτή η απολογία μάλλον εξόργισε ακόμα περισσότερο τα εν ζωή θύματα του σκανδάλου τα οποία θεώρησαν ότι αυτή η απολογία καθυστέρησε δεκαετίες. «Η εταιρεία Grunenthal τα έκανε όλα χάλια και καθυστέρησε πολύ να πάρει πίσω το φάρμακο που η ίδια κυκλοφόρησε. Τα λεφτά κινούν τον κόσμο», δήλωσε ένα από τα θύματα λίγες μέρες μετά την απολογία.
Το συγκεκριμένο σκάνδαλο επηρέασε χιλιάδες ανθρώπινες ζωές χωρίς να βρεθεί κανείς που να πάρει πάνω του την ευθύνη και τελικά να καταδικαστεί. Πάντως, θεωρείται ότι αυτή η καταστροφή ήταν η αφετηρία για να ξεκινήσουν πολύ πιο ουσιαστικοί και πολύ πιο αυστηροί έλεγχοι για την έγκριση οποιουδήποτε φαρμάκου κυκλοφορεί στην αγορά.
