Ο καθηγητής που «γκρέμισε» την πίστη του κόσμου στην ψυχιατρική και την ψυχοθεραπεία.
Η ιστορία της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας είναι μία ιδιάζουσα μελέτη. Ως μία πολύ νεαρή επιστήμη, ο κλάδος αυτός πέρασε από πολλές κρίσεις την περίοδο όπου σχηματίστηκαν οι μοντέρνες βάσεις του, από τα μέσα του 19ου και μέσα στον 20 αιώνα.
Σε περασμένες δεκαετίες, η χαρτογράφηση του εγκεφάλου και του ανθρώπινου ψυχισμού βρισκόταν σε πρώιμο στάδιο, και πολλές πρακτικές, τόσο ερευνητικές όσο και θεραπευτικές δεν διέπονταν από αυτό που θεωρείται σήμερα «επιστημολογική εγκυρότητα». Απότοκο αυτής της επιστημονικής έλλειψης ήταν η κρίση της ιδρυματοποίησης της ψυχικής υγείας που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και επηρέασε αρνητικά τα πρότυπα υγείας ανά τον κόσμο.
Η κρίση της ψυχιατρικής
Το ακαδημαϊκό ψυχολογικό τοπίο στις ΗΠΑ είχε κατακτήσει από τις αρχές του 20ου αιώνα ο Συμπεριφορισμός, μία προσέγγιση που εισηγήθηκε ο John Watson με ένα άρθρο του το 1913. Με απλά λόγια, είναι ένα ρεύμα στην ψυχολογία που ερμηνεύει κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα της εμπειρίας που έχουμε από τον εξωτερικό κόσμο, και της αλληλεπίδρασης μεταξύ εξωτερικών ερεθισμάτων και ατόμου.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το σύστημα υγείας και η ακαδημαϊκή κοινότητα αντιμετώπισαν την ψυχική υγεία, και φυσικά την ψυχοπαθολογία, ως μία σωματική κλινική κατάσταση, και ενστερνίστηκαν την ιδέα πως ο περιορισμός και/ή η παρέμβαση στο σώμα μπορούν να θεραπεύσουν «πάσα νόσο». Η ιδρυματοποίηση ήταν η υπέρτατη έκφραση αυτής της ιδεολογίας, η οποία θεωρούσε πως η νοσηλεία, πολλές φορές καταναγκαστική και βίαιη, θα θεράπευε την ψυχική πάθηση όπως ο χρόνος γιατρεύει μία πληγή.
Σε αυτό το περιβάλλον εξελίχθηκαν οι πιο απάνθρωπες μορφές «παρεμβατικών» θεραπειών, όπως η ηλεκτροπληξία, η ηλεκτρο-σπασμοθεραπεία και η περιβόητη λοβοτομή, που στέρησε από εκατοντάδες ανθρώπων μία φυσιολογική ζωή.
Ο άνθρωπος που άλλαξε το τοπίο
Αυτόν τον επικυρωμένο «κομπογιαννιτισμό» ήρθε να καταρρίψει ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε το 1973 στο περιοδικό Science από τον καθηγητή ψυχολογίας του πανεπιστημίου Stanford, Ντέιβιντ Ρόζενχαν.
«Αν η τρέλα και η λογική υπάρχουν, πώς μπορούμε να το γνωρίζουμε;» γράφει στον πρόλογό του ο καθηγητής». Στην ερευνητική εργασία, μήκους μόλις εννέα σελίδων, ο Ρόζενχαν παρουσίασε ένα πολύ απλό πείραμα με το οποίο απέδειξε την επιστημονική ανεπάρκεια των δομών και των ειδικών της ψυχικής υγείας.
Για το πείραμα, ο Ρόζενχαν επιστράτευσε οκτώ «ψεύτικους» ασθενείς, μαζί και τον εαυτό του, οι οποίοι παρουσιάστηκαν σε διάφορα ψυχιατρικά ιδρύματα των ΗΠΑ, επικαλούμενοι τα ίδια συμπτώματα: Ανέφεραν ότι άκουγαν φωνές, ενώ ο καθένας έδωσε το ακριβές προσωπικό του ιστορικό. Το ζήτημα όμως βρισκόταν στο μετέπειτα. πώς δηλαδή μετά την εισαγωγή μπορεί κανείς να αποδείξει ότι δεν είναι τρελός.
Οι οκτώ ξόδεψαν από 7 μέχρι και 52 μέρες στα ιδρύματα, ενώ ούτε ένα μέλος του προσωπικού δεν κατάλαβε πως υποδύονταν του ασθενείς. Οι «ψευδοασθενείς» τελικά πήραν εξιτήρια, με τις διαγνώσεις τους να εκτιμούν πως η πάθησή τους βρισκόταν «σε ύφεση».
«Ξέρουμε εδώ και καιρό ότι οι διαγνώσεις πολλές φορές δεν είναι ακριβείς, αλλά συνεχίζουμε να βασιζόμαστε σε αυτές. Πλέον γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε καν να ξεχωρίσουμε την τρέλα από την λογική», καταλήγει ο Ρόζενχαν στο άρθρο του.
Αναμενόμενα, η έρευνα έκανε το γύρο των επιστημονικών κύκλων και κλόνισε την πίστη τόσο των ειδικών, όσο και των πολιτών για το σύστημα υγείας. Εν μέσω ενός κύματος σκεπτικισμού για τις πρακτικές του κλάδου, τα πορίσματα του Ρόζενχαν οδήγησαν τους φορείς να υιοθετήσουν σταδιακά πολιτικές αποϊδρυματοποίησης, καταργώντας τα συγκεντρωτικά ψυχιατρικά ιδρύματα και προκρίνοντας κοινωνικές δομές θεραπείας και επανένταξης, με επίκεντρο την ανθρώπινη ανάγκη.
Fifty years ago, psychiatrist David Rosenhan went undercover in a psychiatric hospital to expose its dark side. But his shocking findings weren't what they seemed https://t.co/pJCOZTaKuP pic.twitter.com/BaeULneynO
— New Scientist (@newscientist) April 7, 2021
