Μια συνταρακτική έρευνα του Γιώργου Τσαντίκου
Το καλοκαίρι του 1948 υπήρξε ένα από τα χειρότερα στην ιστορία των Ιωαννίνων. Το ελληνικό κράτος είχε αποφασίσει να καταστείλει τον ΔΣΕ στον Εμφύλιο που μαινόταν, με κάθε τρόπο.
Ο αναγκαστικός νόμος 509 είναι ένα σκληρότατο ιδιώνυμο που έθετε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, την Εθνική Αλληλεγγύη αλλά και κάθε άλλο κόμμα, οργάνωση ή σωματείο που θεωρούνταν ότι είχε σχέση με αυτά. Θα μπορούσε δηλαδή μια απλή χρηματική βοήθεια σε συγγενή «χαρακτηρισμένου» να στοιχίσει τη ζωή σου. Και αυτό, ανάμεσα στα άλλα, έγινε στα Γιάννενα.
Όπως μαθαίνουμε από την έρευνα του Γιώργου Τσαντίκου στο typos-i.gr, η «υπόθεση Πρίντζου», η καταδίκη και εκτέλεση της κομμουνίστριας Ευτυχίας Πρίντζου, φιλολόγου και δεκάδων ακόμα αριστερών και κομμουνιστών, βάθυνε ακόμα περισσότερο το χάσμα και επιβεβαίωνε ότι η, κατ’ όνομα μόνο «ελληνική δημοκρατία» θα ήταν ακόμα πιο αδίστακτη.
Στις 23 Ιουλίου 1948 το Στρατοδικείο Ιωαννίνων με τον μετέπειτα πραξικοπηματία Παττακό στη σύνθεσή του, καταδίκασε 48 ανθρώπους με ποινές από άπαξ μέχρι τετράκις σε θάνατο και άλλους 11 σε ισόβια.
Τίποτα δεν μέτρησε ως ενδεχόμενο ελαφρυντικό. Ούτε ότι κάποιοι-ες από τους κατηγορούμενους είχαν πολεμήσει κατά των ναζί (σε αντίθεση με πολλούς από τους κυβερνητικούς συνεργάτες…), όπως για παράδειγμα ο Άγγελος Χατζής, μικρότερος αδερφός του λογοτέχνη Δημήτρη Χατζή.
Ή ακόμα το γεγονός ότι παρενέβη ο Δικηγορικός Σύλλογος Ιωαννίνων, ακόμα και ο μητροπολίτης Σπυρίδωνας για να αποτραπούνε οι εκτελέσεις.
Ή επίσης το γεγονός ότι για τους περισσότερους-ες οι καταδίκες επιβλήθηκαν με κατηγορίες… εράνων και συνεισφορών υπέρ των ανταρτών. Το ελληνικό κράτος έδειξε από τότε εκδικητικές διαθέσεις, τις οποίες ενίοτε διατηρεί μέχρι και σήμερα, ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα του αδικήματος.
Οι εκτελέσεις είχαν ξεκινήσει από τις 22 Ιουνίου στο Μπιζάνι, με τη Σοφία Φαρίδου που ήταν μητέρα ανήλικου παιδιού και άλλους τρεις.
Συνεχίστηκαν στις 27 Ιουλίου, στο Σταυράκι, με την Πρίντζου, τον Χατζή, την Ελπινίκη Μπίτη, ανάμεσα στα θύματα.
Ολοκληρώθηκαν στις 9 και 10 Αυγούστου μεταξύ άλλων με τον Κώστα Χολέβα, τον Απόστολο Χόρδο και τον σύζυγο της Μπίτη, Απόστολο. Ο τελευταίος, είχε γλιτώσει από ένα ιταλικό απόσπασμα, για να πεθάνει από ένα ελληνικό, τελικά.
Είχαν εκτελεστεί για την πολιτική και κοινωνική τους τοποθέτηση και το ελληνικό κράτος ήθελε «παραδειγματισμούς»…
Η πόλη, ευτυχώς δεν ξέχασε. Τίμησε τη μνήμη των θυμάτων με το μνημείο στο Σταυράκι, μεταξύ άλλων. Αυτό έγινε εφικτό μετά το 1981, καθώς πριν… ούτε κουβέντα να γινόταν. Ακόμα και στη θυελλώδη συζήτηση του δημοτικού συμβουλίου Ιωαννίνων το 1983, όταν ο δημοτικός σύμβουλος Κίμωνας Χολέβας εκφωνούσε μια από τις πιο συγκλονιστικές ομιλίες στα αυτοδιοικητικά χρονικά των Ιωαννίνων:
«Τιμή και δόξα σε αυτούς που στήσαν το κορμί τους στα 4 μέτρα για αυτά τα ιδανικά τους. Εκτελέσεις παραδειγματισμού με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας με μόνη δικαιολογία των δικαστικών την προσφορά των εκτελεσθέντων με οικονομική βοήθεια προς την αλληλεγγύη από 5 έως 20 δραχμές (…)Πρέπει να θεωρηθεί από όλους μας η απόφασή μας απόφαση λαϊκής ομοψυχίας του δημοτικού συμβουλίου, και κατ’ επέκταση του γιαννιώτικου λαού. Θα παρακαλέσω να είναι η απόφαση ομόφωνη. Είμαι ο γιος του Κώστα Χολέβα».
Σήμερα, τα ονόματα αρκετών από τα θύματα έχουν δοθεί σε δρόμους της πόλης.
Στην πλατεία Ομήρου, σε μικρή απόσταση ανάμεσά τους, υπάρχουν η οδός Απόστολου και Ελπινίκης Μπίτη και η οδός Ευάγγελου Ευαγγελίδη. Ο Ευαγγελίδης καταγόταν από τη Μεγάλη Γότιστα και ήταν αξιωματικός του ΕΛΑΣ. Ήταν 26 χρονών.
Λίγο πιο πάνω, κάθετο στην Εφύρας είναι ένα μικρό στενό που φέρει το όνομα του Απόστολου Χόρδου, που ήταν μόνο 23 χρονών. Ο Χόρδος ήταν μέλος του ΕΛΑΣ στο Πωγώνι.
Ένα άλλο στενό, στην οδό Ευεργετών κοντά στη Ζωσιμαία, φέρει το όνομα του Άγγελου Χατζή, φιλολόγου και συνταγματάρχη του ΕΛΑΣ. Η οδός Κώστα Χολέβα είναι στην Κιάφα και η οδός Χρήστου Πρέντζα μετά τα Πλατανάκια, στην ΚΑ’ Φεβρουαρίου. Ο Πρέντζας ήταν γραμματέας της ΕΠΟΝ στα Γιάννενα και συνελήφθη ως «αρχηγός συμμορίας». Εκτελέστηκε στα 22 του χρόνια.
Ένα μικρό στενό κάθετο στη Μετσόβου, κάτω από τα Λιθαρίτσια, έχει το όνομα του Ευάγγελου Χαρίτωνα. Ο Χαρίτωνας ήταν 38 χρονών όταν εκτελέστηκε, επιπλοποιός στο επάγγελμα.
Ένας δρόμος στον Μάτσικα έχει το όνομα του Τιμολέοντα Ζουρνά. Σε μια ιστορική ειρωνεία, ενώνει τις οδούς Γ. Παπανδρέου και Παπάγου… Ο Ζουρνάς ήταν ΕΛΑΣίτης και ήταν και αυτός επιπλοποιός. Εκτελέστηκε γιατί το σωματείο συνείσφερε σε έρανο για οικογένειες εξορίστων.
Λίγο πιο εκεί, είναι η οδός του επίσης επιπλοποιού Κώστα Χρόνη από τον Καλουτά, ο οποίος ήταν ένας από τους πιο μεγάλους σε ηλικία που εκτελέστηκαν: 45 ετών.
Κάτω από το νοσοκομείο Χατζηκώστα υπάρχει η οδός με το όνομα του 24χρονου τότε, Γιάννη Ασπρίδη. Ο Ασπρίδης ήταν λογιστής και δούλεψε επίσης ως τυπογράφος του «Αγωνιστή», παράνομης εφημερίδας του ΕΑΜ και μέλος της ΕΠΟΝ.
Κοντά στο γήπεδο των «Ζωσιμάδων» είναι η οδός του Παναγιώτη Μαρνέλη. Ο Μαρνέλης ήταν τραπεζικός υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδας και μέλος του ΕΛΑΣ. Συνελήφθη γιατί παραμονές Χριστουγέννων του ’47 συνείσφερε οικονομικά, με συναδέλφους του και τον διευθυντή της τράπεζας, για την άρρωστη μητέρα ενός συναδέλφου του, που ήταν εξόριστος. Εκτελέστηκε, παρά την πρόταση του επιτρόπου για 20 χρόνια φυλακή…
Μέσα στο Κάστρο υπάρχει ο δρόμος της Σοφίας Φαρίδου, εργάτριας υφαντουργίας από την Κόνιτσα. Τον σύζυγό της, Αντώνη Φαρίδη, είχαν εκτελέσει οι ναζί στην Κατοχή.
…και πίσω από τον λόφο του Σταυρακίου, όπου είδαν την ανατολή για τελευταία φορά πολλοί άνθρωποι, υπάρχει η οδός της Ευτυχίας Πρίντζου, φιλολόγου και κομμουνίστριας, αντιστασιακής, διευθύντριας της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης και γραμματέα της νομαρχιακής Ιωαννίνων του ΚΚΕ, 33 ετών όταν την εκτέλεσε το ελληνικό κράτος…
