Το Ισλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει φιλοσοφία πολύ διαφορετική από τη δική μας. Βασίζεται στην αρχή της αυτονομίας των μαθητών. Οι μαθητές αυτενεργούν και διαχειρίζονται με δική τους ευθύνη το χρόνο και τη μελέτη που έχουν να κάνουν
Στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus + KA1 «Κινητικότητα Προσωπικού Σχολικής Εκπαίδευσης» τέσσερις εκπαιδευτικοί από το 11ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων ταξίδεψαν το Μάρτιο ως το παγωμένο νησί της Ισλανδίας με σκοπό να ενημερωθούν για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας, να επισκεφτούν σχολεία και να γνωρίσουν τον πολιτισμό, την ιστορία και κοινωνική δομή του τόπου. Μαζί με άλλους 90 εκπαιδευτικούς από διάφορες χώρες της Ευρώπης παρακολούθησαν διαλέξεις, δημιούργησαν προϋποθέσεις συνεργασίας και επισκέφτηκαν μέρη ιστορικής και γεωλογικής σημασίας.
Το Ισλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει φιλοσοφία πολύ διαφορετική από τη δική μας. Βασίζεται στην αρχή της αυτονομίας των μαθητών. Οι μαθητές αυτενεργούν και διαχειρίζονται με δική τους ευθύνη το χρόνο και τη μελέτη που έχουν να κάνουν. Αποφασίζουν οι ίδιοι πότε και πού θέλουν να μελετήσουν: μέσα στην αίθουσα ή έξω σε έναν από τους πολλαπλούς χώρους μελέτης που προσφέρει το σχολείο τους. Μπορούν ελεύθερα να μπαίνουν και να βγαίνουν από την αίθουσα διδασκαλίας μέσα στο χρονικό όριο που κρατάει το μάθημα. Σημασία έχει να μελετήσουν και να παραδώσουν την εργασία τους. Μέσα από ένα σύστημα ποσόστωσης των εργασιών, ο βαθμός τους εξαρτάται από τις εργασίες που θα κάνουν. Μαθαίνουν να εργάζονται αυτόνομα. Ο καθηγητής είναι διευκολυντής-συντονιστής της μαθησιακής διαδικασίας και όχι φορέας της.Γι΄αυτό το λόγο τα ρολόγια στους τοίχους δεν έχουν λόγο ύπαρξης, ούτε το κουδούνι που σηματοδοτεί την αρχή και το τέλος της διδακτικής ώρας.
Έχοντας μικρό αριθμό μαθημάτων και στις δύο βαθμίδες της εκπαίδευσης (4 -5 μαθήματα συν 2 ώρες γυμναστικής) αφιερώνουν περισσότερες ώρες για εμβάθυνση. Για παράδειγμα, τα Αγγλικά διδάσκονται 8 ώρες εβδομαδιαίως χωρισμένες σε 3 ημέρες, 3+3+2 ώρες αντίστοιχα. Τα μαθήματα ξεκινάνε στις 8:30 και τελειώνουν περίπου στις 14:40 ή 15:00, ανάλογα με τον αριθμό των μαθημάτων που έχει κάθε μαθητής. Μεσολαβεί διάλειμμα 45 λεπτών για φαγητό στο εστιατόριο του σχολείου. Η ανεστραμμένη τάξη, οι υπολογιστές,το ηλεκτρονικό βιβλίο εργασιών, οι ατομικές και ομαδικές εργασίες, η συζήτηση ως εργαλείο μάθησης και εμπέδωσης της γνώσης, η παρατήρηση του φυσικού κόσμου και η σύνδεσή του με τη δημιουργική έκφραση αποτελούν τρόπους εμπλοκής των μαθητών με τη μαθησιακή διαδικασία.
Το απόγευμα των μαθητών που ανήκουν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (6-16 χρονών) είναι αφιερωμένο σε αθλητικές και εξωσχολικές δραστηριότητες που επιδοτούνται από τον δήμο, ενώ των μεγαλύτερων μαθητών που ανήκουν στη δευτεροβάθμια (16-18 χρονών) σε αθλητικές δραστηριότητες και εργασία. Το τρίπτυχο «σχολείο – αθλήματα – εργασία» χαρακτηρίζει τη ζωή των μαθητών στην Ισλανδία. Η εργασία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την επιβίωση της μικρής τους κοινότητας, γι΄αυτό θεωρούν πολύ σημαντικό από μικρή ηλικία όλοι να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Το μειονέκτημα της επιλογής αυτής είναι η μεγάλη αποχή από τα μαθήματα, καθώς αρκετοί από τους μαθητές του λυκείου προτιμούν να δουλεύουν κι όχι να πηγαίνουν στο σχολείο. Αποτελεί, όμως και αυτό, φυσική συνέπεια της επιλογής των μαθητών, στο πλαίσιο της αυτονομίας τους .
Οι χώροι των σχολείων, πλήρως εξοπλισμένοι, αποπνέουν ζεστασιά και σεβασμό. Υπάρχουν εργαστήρια ξυλουργικής, μαγειρικής, καλλιτεχνικών, στούντιο για podcast και green room για δημιουργία ταινιών, προσομοιωτής οδήγησης αυτοκινήτου, αναρρηχιτικοί τοίχοι, πλήρως εξοπλισμένα γυμναστήρια και βιβλιοθήκες. Στους διαδρόμους υπάρχουν διάσπαρτοι πίνακες ζωγραφικής και έργα τέχνης. Υπάρχουν γωνιές με καναπέδες και υπολογιστές για ατομική ή ομαδική μελέτη και συνεργασία εκτός αιθουσών.
Τα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, που περιλαμβάνουν το δικό μας δημοτικό και γυμνάσιο, χρηματοδοτούνται από το δήμο και ακολουθούν, ως επί το πλείστον, ενιαίο πρόγραμμα σπουδών με παρεκκλίσεις για να πρσαρμοστούν στις ανάγκες των μαθητών. Τα λύκεια, που ετοιμάζουν τους μαθητές για τις εξετάσεις του πανεπιστημίου, χρηματοδοτούνται από το κράτος και έχει το καθένα το δικό του αναλυτικό πρόγραμμα. Ο διευθυντής και το σχολικό συμβούλιο προσλαμβάνουν τους εκπαιδευτικούς και επιλέγουν τους μαθητές ανάλογα με τη βαθμολογία τους. Τα σχολεία περνάνε από διαδικασία αξιολόγησης κάθε 5 χρόνια.
Πυλώνες του Ισλανδικού συστήματος, εκτός από την αυτονομία, είναι η δημιουργικότητα, ο σεβασμός, η ισότητα, η ανθεκτικότητα, η ενεργή και βιωματική μάθηση, η αναγνωστική ικανότητα. Δεν υπάρχει τίποτε κατεστραμμένο, τίποτε σπασμένο, τίποτε βανδαλισμένο, εικόνα που, δυστυχώς, είναι συνήθης στα Ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια. Υπάρχει απόλυτος σεβασμός σε ό,τι είναι δημόσιο και ανήκει σε όλους. Η αλήθεια είναι ότι οι χώροι αποπνέουν ζεστασιά και ηρεμία. Θέλεις να βρίσκεσαι εκεί. Είναι χώροι που προάγουν τη μελέτη και τη μάθηση.
Αναρωτηθήκαμε αν η τόση ελευθερία των μαθητών και η μη παρεμβατική στάση των δασκάλων και των γονέων τους είναι αποτελεσματική. Κοιτώντας τα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA του 2018 η Ισλανδία κατέχει την 28η θέση έναντι της 33ης της Ελλάδας. Οι Ισλανδοί μαθητές αρίστευσαν σε ποσοστό 13,5%, ενώ οι Έλληνες σε ποσοστό 6,2%. Φαίνεται ότι υπάρχει διαφορά, έστω και όχι δραματική. Αν σκεφτεί κανείς, όμως, τις ώρες και τις δαπάνες που επενδύουν οι Έλληνες μαθητές και οι οικογένειές τους σε επιπλέον φροντιστηριακά μαθήματα από μικρή ηλικία, η διαφορά είναι μάλλον τεράστια.
Δεν ξέρουμε αν η ελευθερία που υπάρχει στο Ισλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να εφαρμοστεί στα ελληνικά δεδομένα και την ελληνική νοοτροπία. Οι κουλτούρες των δύο λαών είναι σίγουρα πολύ διαφορετικές. Γι΄αυτό καλό είναι να μην υιοθετούμε συλλήβδην συστήματα που προέρχονται από άλλες χώρες, χωρίς την προσαρμογή τους στην ελληνική πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τη χρήση νέων τεχνολογιών και εφαρμογών στην εκπαίδευση, όταν ο μόνος εξοπλισμός που διαθέτει μία τάξη, σε αρκετές περιπτώσεις, είναι το κινητό του εκπαιδευτικού.Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι η ύπαρξη και μόνο των προσεγμένων κτιριακών υποδομών και του εξοπλισμού και η αίσθηση ότι το σχολείο ανήκει στους μαθητές του είναι απαραίτητα για να μπορέσει να ανθίσει οποιαδήποτε μαθησιακή διαδικασία.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε το ΙΚΥ και την Ευρωπαϊκή Ένωση για την μοναδική ευκαιρία που δίνουν στα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς να μπορούν να ταξιδεύουν και να μελετούν καλές πρακτικές σε γειτονικές κοινότητες. Είναι ο καλύτερος τρόπος να κάνουμε αυτοκριτική και να κερδίσουμε αυτογνωσία εντοπίζοντας τα δυνατά μας σημεία και τις αδυναμίες μας. Έτσι οδηγούμαστε στην αυτοβελτίωση, όπως ακριβώς ήταν και ο τίτλος του σχεδίου μας «Ανταλλαγή Εκπαιδευτικών συστημάτων και Πρακτικών: ο Δρόμος προς την Αυτοβελτίωση»
*Η Σωτηρία Τζιούρη σπούδασε Φιλοσοφία-Παιδαγωγική- Ψυχολογία, Αγγλική Φιλολογία και είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στην Κοινωνική Ψυχιατρική. Εργάζεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως καθηγήτρια Αγγλικών. Έχει οργανώσει προγράμματα και δραστηριότητες που προάγουν την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη και συνεργασία των μαθητών μέσω του θεάτρου, του κινηματογράφου, της ηχογραφημένης αφήγησης, δημιουργία βίντεο και ντοκιμαντέρ.
