«Οι τραυματικές εμπειρίες έχουν ισχυρή επίδραση στα παιδιά, καθώς ο εγκέφαλός τους ακόμη αναπτύσσεται και έτσι είναι πιο ευαίσθητος από τον εγκέφαλο των ενηλίκων»
Είναι βράδυ καθημερινής και διαβάζω ένα παραμύθι στην εξάχρονη ανιψιά μου. Το παραμύθι αρχίζει με το ότι φτωχό ανδρόγυνο δεν μπορούσε να εξασφαλίσει τα προς το ζην και συμφωνεί να εγκαταλείψει τα παιδιά του στο δάσος, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιβίωση της οικογένειας. Αναρωτιέμαι ωστόσο τι είδους γονιός είσαι όταν αποφασίζεις να παρατήσεις τα ίδια σου τα παιδιά βορά στα «άγρια θηρία» του δάσους. Ωστόσο, συνεχίζω… Τα παρά το νεαρό της ηλικίας τους αντιλαμβάνονται τις κακές προθέσεις των γονέων τους, υπακούν στις εντολές τους και τούς ακολουθούν… Στο δάσος τα παιδιά θεωρώντας ότι βρίσκουν «καταφύγιο» μαγεύονται από ένα σπίτι φτιαγμένο από ζαχαρωτά. Η ιδιοκτήτρια όμως ήταν μια μάγισσα, η οποία παγίδευε μικρά παιδιά. Για να καταφέρει να τα πιάσει είχε φτιάξει αυτό το σπιτάκι με τα ζαχαρωτά. Όποτε κάποιο παιδάκι πήγαινε στο σπιτάκι, η μάγισσα το έπιανε, το μαγείρευε, το έτρωγε και έκανε μεγάλη γιορτή. Έτσι, ήταν πολύ χαρούμενη που ο Χάνσελ και η Γκρέτελ έφτασαν στο σπίτι της… Μετά από πολλή και συντονισμένη προσπάθεια τα δυο παιδιά κατάφεραν να ξεφύγουν και να επιστρέψουν στην «ασφάλεια» του δικού τους σπιτικού…
Για τη δωδεκάχρονη όμως από τον και για κάθε παιδί που βασανίζεται λεκτικά, σωματικά και ψυχικά από ξένους, συγγενείς ή ακόμα και από τους ίδιους τους γονείς του, το τέλος είναι φρικιαστικό. Ζούμε σε μια κοινωνία που περί.. άλλα μεριμνά και τυρβάζει. Η κακομεταχείριση του παιδιού -κάθε μορφής- αρχικά σοκάρει κι ευαισθητοποιεί την κοινή γνώμη κι έπειτα ξεχνιέται μέχρι να εμφανιστεί το επόμενο παιδί-θύμα, του «Άλλου», όχι το δικό μας.
Τι γίνεται λοιπόν με εκείνα τα παιδιά που «αν και γεννιούνται κανονικά, δε μεγαλώνουν κανονικά, δεν ονειρεύονται κανονικά;» Παιδιά που επειδή «έτυχε» να μεγαλώσουν στο «λάθος» οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον «πληρώνουν» το απόστημα μιας κοινωνίας ενηλίκων που δεν τα προστατεύει, εθελοτυφλεί ή ολιγωρεί; Έρευνες στη χώρα μας δείχνουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών (17% κοριτσιών και 7-8% αγοριών) γίνονται θύματα σεξουαλικής κακοποίησης κατά την παιδική τους ηλικία μέχρι τα 18 τους χρόνια. Η σεξουαλική κακοποίηση αφήνει βαθιά τραύματα στον ψυχισμό των παιδιών, τραύματα που συνεχίζουν να τα επηρεάζουν για χρόνια μετά τη λήξη της κακοποίησης, όταν είναι πλέον ενήλικες. Η κακοποίηση συνιστά μια κατάφωρη παραβίαση των προσωπικών ορίων του παιδιού και επηρεάζει την ικανότητα του ως ενήλικας να θέτει και να σέβεται όρια ανάμεσα στο ίδιο και τους γύρω του, όπως την ικανότητα να λέει ‘Όχι’ και να εκφράζει με αυτοπεποίθηση τις ανάγκες και επιθυμίες του. Συχνά, οδηγεί σε μειωμένη αίσθηση αυτοεκτίμησης, στην αίσθηση του ατόμου ότι δεν αξίζει. Αυτή η απαξίωση του εαυτού του μπορεί να το οδηγήσει σε κακοποιητικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον, κάνει το άτομο πιο ευάλωτο σε μετέπειτα ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές.
Οι τραυματικές εμπειρίες έχουν ισχυρή επίδραση στα παιδιά, καθώς ο εγκέφαλός τους ακόμη αναπτύσσεται και έτσι είναι πιο ευαίσθητος από τον εγκέφαλο των ενηλίκων. Ένα ψυχικό τραύμα επηρεάζει την ανάπτυξη του φλοιού του εγκεφάλου, ο οποίος με τη σειρά του επηρεάζει τα κέντρα της μάθησης, της συμπεριφοράς, της μνήμης, της συγκέντρωσης και της μελλοντικής ικανότητας κάποιος να εκδηλώνει τα συναισθήματά του και να διαχειρίζεται το στρες ως ενήλικας. Στην πραγματικότητα, τα παιδιά μπορεί να επηρεαστούν περισσότερο από ένα τραύμα από ότι οι ενήλικες, επειδή νιώθουν και αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο, αλλά δεν μπορούν να τον εξηγήσουν στον εαυτό τους όπως οι ενήλικες, και αισθάνονται τρομοκρατημένα, ευάλωτα και αβοήθητα. Χαρακτηριστική είναι και η εκδήλωση ζητημάτων που συνδέονται με μειωμένη γνωστική ικανότητα: όταν τα παιδιά κακοποιούνται ή παραμελούνται συχνά εμφανίζουν κάποια γνωστικά προβλήματα. Μπορεί να είναι θέματα μνήμης, φτωχές λεκτικές ικανότητες και προβλήματα στη συγκέντρωση.
Είναι προφανές ότι το πρόβλημα της προστασίας του παιδιού από τις πολύμορφες βλάβες που προκαλούν οι διάφορες μορφές παραβίασης των δικαιωμάτων του μπορεί να αντιμετωπιστεί και να επιλυθεί μόνο αν οι ενήλικες το αντιληφθούν ως πρώτιστο καθήκον τους. Το καθήκον αυτό των ενηλίκων, αν και είναι σήμερα αποδεκτό και επίσημα αναγνωρισμένο στις δημοκρατικές κοινωνίες, εντούτοις είναι μακράν από το να υλοποιηθεί σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της δημοκρατικής εκπαίδευσης. Το θέμα αυτό συνδέεται άμεσα με την ηθική αγωγή του παιδιού, δηλαδή με την αγωγή της ελευθερίας, η οποία έχει ως βασικό της σκοπό τη διαμόρφωση ενός αυτόνομου δημοκρατικού πολίτη. ως αγωγή στην ελευθερία, αποτελεί μία από τις μεγάλες προκλήσεις της δημοκρατικής εκπαίδευσης, δηλαδή της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες, μέσω της οποίας προσδοκάται η διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη. Ας φροντίσουμε λοιπόν να κινηθούμε -όπως αρμόζει σε ευσυνείδητους ενήλικες- προς εκείνη την οδό που θα βρούμε τους «Χάνσελ και Γκρέτελ», θα τους πάρουμε από το χέρι και θα τους επιστρέψουμε σε ένα ασφαλές «σπιτικό».
