Τα μηνύματα των καιρών είναι ζοφερά. Κάποιος υπουργός στη διάρκεια της καλοκαιρινής ραστώνης έριξε μια προειδοποιητική: «Η Ευρώπη και η Ελλάδα, εισέρχονται στον πιο δύσκολο χειμώνα από το 1942»…
Από τον χειμώνα του 1942 στον χειμώνα του 2022. Ανέχεια τότε, οιωνοί για ανέχεια και τώρα.
Κάποιος υπουργός μέσα στο ζεστό καλοκαίρι έριξε μια προειδοποιητική χιονόμπαλα: «Η Ευρώπη και η Ελλάδα, εισέρχονται στον πιο δύσκολο χειμώνα από το 1942»…
“Από το 1942”. Και τι γινόταν θα πουν οι νεότεροι το 1942;
Από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή και βιώνει την εξαθλίωση, την τρομοκρατία, τον αφανισμό, ενώ χιλιάδες πολίτες πεθαίνουν, κυριολεκτικά, από ασιτία, λόγω της λεηλασίας και της μαύρης αγοράς!
Η Ελλάδα, εκείνη τη ζοφερή περίοδο έζησε πείνα παροιμιώδη. Ο χειμώνας 1941-1942 άφησε δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, τα πτώματα τα μάζευαν καθημερινά στους δρόμους της Αθήνας με τα κάρα.
Τα Χριστούγεννα του ’42, υπό κατοχή, οι Αθηναίοι έζησαν έναν βαρύ χειμώνα, από τους χειρότερους πολλών δεκαετιών σε συνδυασμό με τον λιμό που σάρωνε, κυρίως τις μεγάλες πόλεις.
Τι έτρωγαν οι Έλληνες την περίοδο της Κατοχής;
Πώς επέζησαν οι Αθηναίοι με τέτοια έλλειψη τροφίμων;
– Πώς γίνεται να μαγειρεύεις χωρίς υλικά;
– Ποια ήταν τα …«γκουρμέ» της Κατοχής;
– Μοναδική πρώτη ύλη το νερό και τα χόρτα …ογκρατέν!
– Γαϊδουροκεφαλές …φιλέτο, γάτες και σκύλοι στις κατσαρόλες, πρωτοφανείς συνταγές και σαρδέλες για δώρο.
– Επιβίωση με πατατοφλουδοκεφτέδες, μπομπότα, ψίχουλα εβδομάδας, καφέ από ρεβίθια, και τον …εμετό των Γερμανών!
– Συμβουλές και αντίστοιχες συνταγές για να νομίζεις πως τρως …κρέας!
– Ανταλλακτική οικονομία, μαύρα κουφέτα στους γάμους λόγω έλλειψης ζάχαρης και «σκοπιές» των Αθηναίων στους μπαξέδες και στα κοτέτσια!
Οι συνταγές επιβίωσης κοσμούσαν τον ημερήσιο Τύπο της Κατοχής και συγκεντρώθηκαν από τις εφημερίδες Αθηναϊκά Νέα, Βραδυνή και Καθημερινή.
Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας επιβίωσαν με ρετσίνα και σταφίδες, δύο προϊόντα που υπήρχαν σε αφθονία. Οι σταφίδες είχαν θέση παντού, ακόμα και στη φασολάδα και η σταφιδίνη ήταν το κύριο γλυκαντικό των γλυκών παρασκευασμάτων.
«Η Αθηναία νοικοκυρά», γράφει η Ελένη Νικολαΐδου στο εξαιρετικό βιβλίο της «Οι Συνταγές της… Πείνας, η Ζωή στην Αθήνα την Περίοδο της Κατοχής» (2011 εκδ. ΚΨΜ), στην προσπάθειά της να γεμίσει την κατσαρόλα με κάτι που να τρώγεται σκέφτηκε και μαγείρεψε πορτοκαλόφλουδες και λεμονόφλουδες γιαχνί, νόστιμες, χορταστικές και αν δεν έχεις κάτι άλλο να φας, πεντανόστιμες! Τέλη Σεπτεμβρίου 1941 και οι Αθηναίες νοικοκυρές περιμένουν με αγωνία τις πρώτες βροχές για να βγουν και να μαζέψουν σαλιγκάρια. Το ίδιο σκηνικό κάθε φορά που υπάρχει υποψία έστω και για ένα σαλιγκάρι. Έτσι τα πρωινά του Μάρτη του 1942 στο Πεδίο του Άρεως μαζεύονται γυναίκες και προσπαθούν να βρουν σαλιγκάρια στην απέλπιδα προσπάθειά τους να βρουν λίγη τροφή. Οι Αθηναίες που κατοικούσαν κοντά σε λόφους έβγαιναν να μαζέψουν χόρτα για να φάνε. Και αυτά όμως δεν είναι πολλά, επειδή την ίδια σκέψη την είχαν κάνει κι άλλοι πολλοί.
Στα λαϊκά συσσίτια μοιραζόταν μαγειρεμένο μπομποτάλευρο, το οποίο ονομάζεται “κουρκούτι” ή “μπαζίνα”. Το κουρκούτι το παίρνουν οι Αθηναίοι και το χρησιμοποιούν με διάφορους τρόπους. Άλλοι παρασκευάζουν με το μπομποτάλευρο σκορδαλιά, άλλοι πουτίγκα με σταφίδες, άλλοι κέικ ή πολέντα και οι περισσότεροι σπανακόπιτα».
Η γενική ιδέα ήταν η αραίωση του φαγητού με νερό μέχρι να μην υπάρχει τίποτα άλλο μέσα…Μερικές από τις συνταγές που προσπαθούσαν να φτιάξουν οι νοικοκυρές ήταν φασολάκια χωρίς φασόλια, µουσταλευριά χωρίς µούστο (από βραστές σταφίδες), βλίτα στο φούρνο, βλιτοκεφτέδες, λάχανο βραστό, µελιτζάνες µε πουρέ πατάτας, κολοκύθια γεµιστά µε τραχανά, σπανακοπίλαφο, σέσκουλα πουρέ, κυδωνόπαστο, µαρµελάδα πορτοκάλι χωρίς ζάχαρη, τσάι πορτοκαλιού.
Οι μαυραγορίτες στα μεγάλα αστικά κέντρα της ελληνικής επικράτειας πουλούσαν γάτες για κουνέλια, αλογίσιο και γαϊδουρίσιο κρέας για βοδινό, σκυλίσιο για αρνί κι οι Αθηναίοι τα κατανάλωναν, πολλές φορές εν γνώσει τους, γιατί απλά πεινούσαν. Επίσης τα περιστέρια έσωσαν πολλές οικογένειες από τον λιμό.
Σύμφωνα με τα αρχεία των κατοχικών Αρχών, τον Νοέμβριο του 1941 ο αριθμός των νεκρών τετραπλασιάστηκε σε σχέση με τον αντίστοιχο της περιόδου 1931-1940, ενώ το διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου εξαπλασιάστηκε. Ο αριθμός άγγιζε τους 300-400 νεκρούς την ημέρα μόνο τον Δεκέμβριο.
Με στοιχεία από το Ελληνικό Υπουργείο Ανοικοδομήσεως, το β΄εξάμηνο του 1941 οι γεννήσεις στην Αθήνα ήταν 5.400 και οι θάνατοι 20.300, δηλαδή πέθαναν 15.000 άνθρωποι περισσότεροι απ’ όσους γεννήθηκαν.
Το α΄εξάμηνο του 1942 η «μακάβρια» διαφορά εκτινάχθηκε στους 22.500 περισσότερους νεκρούς. Ακόμα και αυτοί οι επίσημοι αριθμοί, όμως, παρουσιάζουν συντηρητικά το πρόβλημα, καθώς οι θάνατοι δεν αναφέρονταν επίσημα σκοπίμως, προκειμένου τα κουπόνια διατροφής των αποθανόντων να χρησιμοποιούνται από συγγενείς.
