Με βαθύτατη λύπη αποχαιρετήσαμε τον Κώστα Θ. Φωτεινό, μια μέρα πριν χτυπήσει το κουδούνι στα σχολεία για να δεχτεί τους μαθητές στη νέα σχολική χρονιά
Με την Κυριακή, 11 Σεπτέμβρη 2022, τον Κώστα Θ. Φωτεινό, μια μέρα πριν χτυπήσει το κουδούνι στα σχολειά για να δεχτεί τους μαθητές στη νέα σχολική χρονιά. Δεκαετίες ολόκληρες στις αίθουσες διδασκαλίας, άκουγε ευχαρίστως στο οικείο υποκοριστικό «Ντίνος», που δεν έφερε από τους μαθητές του παρά την τρυφερή οικειότητα και και καθοδηγητή της ζωής και της σκέψης τους.
Συνάδελφος αγαπητός, δάσκαλος γνήσιος, αναγνώστης παθιασμένος, ερευνητής ανήσυχος, προσηλωμένος της γραφής, κοινωνικά ευαίσθητος δέκτης κάθε «ανορθογραφίας», που στο μέτρο των δυνατοτήτων του αναμετριόταν μαζί της. Άλλωστε, όπως έγραψε ο πρωτοπόρος Αμερικανός φιλόσοφος και ψυχολόγος William James, «πάνω απ’όλα, θα πρέπει ο ίδιος ο εκπαιδευτικός να είναι γεμάτος ζωντάνια, να βρίσκεται πάντα σε εγρήγορση και να αποτελεί ο ίδιος παράδειγμα προς μίμηση».
Άλλο ένα κεφάλαιο της ιστορίας της τοπικής εκπαίδευσης κλείνει –αν και ορθότερο είναι να πούμε ότι ανοίγει-, και προσφέρεται σε ψύχραιμη αποτίμηση και διδαχή για τις μεταβάσεις σε αλλότριους και ανοίκειους χρόνους, που έρχονται, που ήρθαν. Και τι περίεργο, όσο νομίζουμε πως τους επικρίνουμε και κρατάμε τις αποστάσεις ασφαλείας απ’αυτούς τους χρόνους, τόσο περισσότερο παγιδευόμαστε ανεπαίσθητα στον «αυταρχισμό» τους κλείνοντας παθητικά το στόμα και την ψυχή μας σε ό,τι άξιο και ανθρώπινο με τη φιλοσοφική του σημασία.
«Αχ», αναστενάζει ο ποιητής, «Δεν υποψιαστήκαμε ποτέ πόσο υπονομευμένη από θεότητα είναι/Η γη…όμηροι όλοι εμείς μιας άλλης διάρκειας… Ο Ντίνος το ένιωθε. Κάθε άνθρωπος της σκέψης και της γραφής το αισθάνεται, το παγώνει βιωματικά μέσα του, αλλά και το αντιπαλεύει θαρραλέα. Γιατί η γραφή, η δημιουργία, το δέος της θνητότητας δεν είναι παρά ο σωτήριος μηχανισμός που μας συνδέει με τον άλλον άνθρωπο, με την κοινότητα δηλαδή της ανθρώπινης μοίρας, που ολοένα φτερουγίζει πάνω από τους βαρυφορτωμένους ώμους μας και που το φτερούγισμά της είναι τόσο ανεπαίσθητο ώστε δάσκαλοι να χρειάζεται να το εξημερώνουν και μαζί μ’αυτό και τον άνθρωπο, πάντα μαθητευόμενό τους.
Ο Κώστας Φωτεινός γεννήθηκε στο χωριό Κατούνα της Λευκάδας, το 1937, από μια περιοχή που θα δώσει αξιόλογους ανθρώπους του πνεύματος και της επιστήμης. Από τους πιο σημαντικούς ο μαθηματικός Γιάννης Παπαδάτος (1903-1984), ο νομικός Σταύρος Παπαδάτος του Ιωσήφ (γεν.1925), η αρχιτέκτων και λογία Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου, ο Ιωσήφ Παπαδάτος, αναγνωρισμένος διεθνώς σήμερα μουσικοσυνθέτης, καθηγητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου. Σ’αυτή την αλυσίδα, ο Κώστας Φωτεινός υπήρξε ένας ακόμα σημαίνον κρίκος στην πνευματική εκπροσώπηση του τόπου του.
Θα γράψει στην Ηχώ της Λευκάδας (αρ. φ. 20, Μάρτης 1984), αποχαιρετώντας τον συγχωριανό του, τιμημένο καθηγητή Γιάννη Παπαδάτο, ο Κώστας Φωτεινός: «…Θα μείνει στη μνήμη μας σημείο αναφοράς, καθώς στην κατακερματισμένη ζωή μας θα γυρεύουμε τον άνθρωπο». Και συνεχίζει: «Σαν εκπαιδευτικός οφείλω πολλά στον Γιάννη Παπαδάτο. Πιο πολύ γιατί μ’έμαθε πως η καλύτερη παιδεία είναι η αγάπη για τον συνάνθρωπο». Αυτό το τελευταίο, είναι ό,τι κανένας πολιτισμός του μέλλοντος δεν μπορεί και δεν πρέπει να ξεχάσει, αν ακόμα οι έννοιες-μήτρες θα θέλουμε εξακολουθητικά να εκπέμπουν σωτήρια νοήματα στη ζωή μας.
Για το χωριό Κατούνα είναι αξιοσημείωτες οι παρατηρήσεις του Σπύρου Βρεττού, στο έργο του: Οι λαϊκοί ποιητές της Λευκάδας (1900-1985) ως κοινωνικό φαινόμενο (Καστανιώτης, 1991), όπου επισημαίνεται η οικονομική ανεξαρτησία των κατοίκων του χωριού, καθώς ελέγχουν το 84% των ελαιοδένδρων , το 95% των χωραφιών, το 44% των αμπελιών, ενώ ασχολούνται επαγγελματικά και με το ψάρεμα. Σε αντίθεση με γειτονικά χωριά-, η Κατούνα σύμφωνα με την απογραφή του 1940, παρουσιάζει μεγάλο σχετικά αριθμό πτυχιούχων (14). Και επιπλέον έχει να επιδείξει 5 λαϊκούς ποιητές. Αναφέρουμε εδώ και τον Ιωάννη Κολόκα, λαϊκό ποιητή του 18ου-19ου αιώνα, που έγραψε εκτενές ποίημα για την εξέγερση των χωρικών της Λευκάδας, το 1819.
Μέσα απ’αυτή τη μακρά ισχυρή παράδοση φύεται ο Κώστας Φωτεινός, και τον παλμό της τον δημιουργικό θα αισθανθεί ήδη από τα σχολικά του χρόνια, όπου και συναντάμε ψηφίδες από τα πρώτα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά του σκιρτήματα, σε σχολικά έντυπα, σε τοπικές εφημερίδες, σε λαογραφικά πονήματα. Έκτοτε δεν ξεστράτισε. Οι σπουδές του στη Φιλολογία (Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών), η ανησυχία τού δημιουργού, η διδασκαλία του της λογοτεχνίας, οι ποικίλες δημοσιεύσεις του σε περιοδικά, εφημερίδες, πρακτικά συνεδρίων, επετηρίδες κ.λ.π., οι ερευνητικές του εργασίες, το λογοτεχνικό του έργο-πεζογραφία και ποίηση-, η συμμετοχή του σε εκδηλώσεις λόγου, η συμπόρευσή του με την πνευματικότητα της ανεπανάληπτης γενιάς των προγενέστερων (Δημοσθένη Κουνιάκη, Πάνου Γ. Ροντογιάννη, Χαράλαμπου Περδικάρη, Πανταζή Κοντομίχη, Νίτσας Παπαδάκη-Σταύρακα, Δήμου Μαλακάση…) και η διαρκής παρουσία και στήριξή του όλων των πολιτιστικών θεσμών της Λευκάδας (Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Πολιτιστικά Σωματεία, Πνευματικό Κέντρο-σημαντική προσφορά εκτός των άλλων και η έκδοση του περιοδικού Προκυμαία του Π.Κ. από το 2008) τεκμηριώνουν τη δραστήρια πνευματική του κατάθεση αλλά και μια δυναμική προσφορά στην κοινωνία της Λευκάδας-συμβολή στη διαχρονική πνευματική ταυτότητα του τόπου.
Ενδεικτικό είναι το σημείωμα σύνταξης στο πρώτο τεύχος της Προκυμαίας, στο οποίο ο Κώστας Φωτεινός ήταν Διευθυντής: (Το περιοδικό)… «θα προσπαθήσει να δώσει ένα έντονο παρόν στην όλη πνευματική κίνηση του τόπου, σε μιαν εποχή που τη χαρακτηρίζει μια αποπνευματοποίηση κι ένας αποανθρωπισμός, πράγματα που μας επιβάλλει ένας τρόπος ζωής, δημιούργημα μιας άλλης αντίληψης, όπως αυτή προβάλλει προπάντων από τα περισσότερα Μ.Μ.Ε. Γι’ αυτό ας θεωρηθεί κι ένα μέσο αντίστασης στην ισοπέδωση και στην ευτέλεια, στην υποβάθμιση της ανθρώπινης προσωπικότητας στην απο-ιδεολογικοποίηση της ζωής…»
Και όλα τα παραπάνω με την αυθόρμητη, ανεπιτήδευτη κοινωνικότητα του απλού ανθρώπου, που μοιράζεται ισόποσα περίπου τη σύννοια του σκεπτόμενου ανθρώπου και δασκάλου με την συμπαθή ελαφρότητα του προσωπικού του χιούμορ, όταν η πραγματικότητα αναζητά διέξοδο λυτρωτική από τα δύσκολα ή τα ανεπανόρθωτα.
Ακόμα και προχθές, λίγες μέρες πριν συμβεί το θλιβερό γεγονός της εκδημίας του, ξεφυλλίζοντας για τις ανάγκες κάποιας μελέτης μου, το πρώτο τεύχος του περιοδικού Λευκαδίτικες Σελίδες, της Τρίμηνης Έκδοσης Γραμμάτων και Τέχνης του «Ορφέα» Λευκάδος (Γενάρης-Φλεβάρης-Μάρτης 1976), είδα μελαγχολικά να συστεγάζονται οι εργασίες των Νίκου Σβορώνου, Σπύρου Ασδραχά, Αλέκου Φίλιππα, Νίκου Βλάχου, Γεράσιμου Γρηγόρη, Πανταζή Κοντομίχη, Δήμου Μαλακάση, Κώστα Φωτεινού-παρέλαση άτακτη δημογραφικά, της πνευματικής σφριγηλότητας του νησιού της Λευκάδας, της πληθωρικής παρουσίας των δασκάλων του κάθε βαθμίδας-όλων όμως «δασκάλων»…
Ο Κώστας Φωτεινός δίδαξε για δεκαετίες στα δευτεροβάθμια σχολεία της Λευκάδας, μέχρι την αφυπηρέτησή του. Μαθητές του, κάθε ηλικίας, σήμερα τον αποχαιρετούν με τον προσήκοντα σεβασμό και τις τρυφερές μνήμες της δικής τους παρελθούσης εφηβείας, στοιχείο της ακατάβλητης μνήμης που υπόσχεται αθανασία. Τα βιβλία του, πεζογραφήματα: Το Πορτόνι – Τα Κακά Στενά (Νεφέλη 1982), Πίσω από την ομίχλη (Νεφέλη 1985), Ανεβαίνοντας τη σκάλα (Νεφέλη 1989) και ποιητικές συλλογές: Ο ρακοσυλλέκτης (Κατάρτι 2004), Ανεμοδείκτης στη νηνεμία (Κατάρτι 2005), Οι δρόμοι της Αριάδνης (Κατάρτι 2007), Της μικρής μας πόλης (Ροδακιό 2011), όλα υπόσχονται το ίδιο, καθώς εγκλείουν τις άφθαρτες στο χαρτί «τοπογραφίες» –τη λαϊκή ζωή και τα πάθια της, τη χαμηλότονη, την απροσποίητη στην πενία της και πάντα ελπίζουσα στο καλύτερο, που το μετουσιώνει σε βιοθεωρία θάρρους καθημερινού και αγωνιστικότητας.
Στις μικρές πατρίδες φεύγουν μοιραία οι άνθρωποι ανάμεσα σε πολλούς και αγαπημένους συντοπίτες τους. Επιζητούν όμως άφωνα, ταπεινά μια δίκαιη και οφειλόμενη μνήμη. Τα γραπτά τους που είδαν το φως της δημοσιότητας είναι ένα διαρκές κέντρισμα. Αλλά και τα κεκρυμμένα στα αρχεία τους κατάλοιπα σκέψης μπορεί να προσδώσουν παρατεταμένη ζωή και αναμνημόνευση στην ύπαρξή τους την πνευματική. Κι εδώ ενυπάρχει η ευθύνη όλων μας.
Αυτές τις δύσκολες ώρες δεν έχουμε παρά να εκφράσουμε τη βαθύτατη λύπη μας στην οικογένειά του, στην άξια σύζυγό του, φιλόλογο Ρουμπίνα (Αραβανή) και στις δύο αξιόλογες κόρες του Θεοφίλη και Νάντια, που αποτελούν για τον τόπο μας εγγύηση συνέχειας.
Αλησμόνητε συνάδελφε και συνοδοιπόρε… να σ’αποχαιρετήσουμε τώρα με στίχους μεγάλου ποιητή, που ήξερε για τον άνθρωπο, που έγραψε θαρραλέα και μελαγχολικά, σαν χαμήλωναν και για τον ίδιο οι ουρανοί:
«Δεν εγεννήθηκα ν’ανήκω πουθενά/Τιμαριώτης τ’ουρανού κει πάλι ζητώ ν’αποκατασταθώ/Στα δίκαιά μου…»*
*(Ο. Ελύτης, Ακινδύνου, Ελπιδοφόρου, Ανεμποδίστου, από τη συλλογή Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος, Αθήνα 1991, σ.7-8)
