Το αποκορύφωμα ήταν η σκοταδιστική απόφαση της υπουργού κ. Λίνας Μενδώνη να ακυρώσει τη μετάδοση της παράστασης «Η Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι από τα Μπαλέτα Μπολσόι – Μια εξήγηση αυτής της πολιτικής απόφασης είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση της ΝΔ δεν θεωρεί την τέχνη και τον πολιτισμό ως κοινωνικά αγαθά, αλλά ως καταναλωτικά προϊόντα
Ίσως το θέμα που πραγματεύεται το παρόν άρθρο να ακούγεται ως μια ασήμαντη και αδιάφορη λεπτομέρεια στην τρέχουσα επικαιρότητα και στο δράμα του αποτρόπαιου πολέμου και των συνεπειών του που υφίστανται οι πολίτες της Ουκρανίας, μετά την απερίφραστα καταδικαστέα εισβολή των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στη χώρα τους. Μήπως όμως τελικά το θέμα του πολιτισμού είναι μια σημαντική παράπλευρη απώλεια του παράλογου του πολέμου;
Πρωτοφανής ήταν η απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού για την αναστολή οποιασδήποτε υλοποίησης, συνεργασίας, προγραμματισμού ή συζήτησης εκδηλώσεων με ρωσικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, με την αιτιολογία ότι η τέχνη χρησιμοποιείται ως όργανο προπαγάνδας. Μάλιστα, όπως αποδείχτηκε, στο σχετικό δελτίο τύπου που εξέδωσε το ΥΠΠΟ παραποιήθηκε επίσημο κείμενο της ΕΕ για να δικαιολογηθεί αυτή η πολιτική απόφαση. Η παραπάνω φράση δεν υπάρχει πουθενά στη σχετική Διακήρυξη του Συμβουλίου υπουργών Πολιτισμού, Οπτικοακουστικών Μέσων και Μέσων Ενημέρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 7-8 Μαρτίου 2022, στην οποία αναφέρεται το δελτίο τύπου του ΥΠΠΟ.
Το αποκορύφωμα ήταν η σκοταδιστική απόφαση της υπουργού κ. Λίνας Μενδώνη να ακυρώσει τη μετάδοση της παράστασης «Η Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι από τα Μπαλέτα Μπολσόι, που θα μεταδιδόταν ζωντανά από τη Μόσχα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, την Κυριακή 6 Μαρτίου 2022. Μάλιστα όπως προκύπτει από τις ημερομηνίες των δημοσιευμάτων, οι οδηγίες της κ. Μενδώνη (28 Φεβρουαρίου 2022) για την ακύρωση της μετάδοσης της παραπάνω παράστασης (6 Μαρτίου 2022), ήταν προγενέστερη της Διακήρυξης του Συμβουλίου υπουργών Πολιτισμού της ΕΕ (7-8 Μαρτίου 2022).
Μια εξήγηση αυτής της πολιτικής απόφασης είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση της ΝΔ δεν θεωρεί την τέχνη και τον πολιτισμό, όπως άλλωστε ούτε την υγεία και την παιδεία, ως κοινωνικά αγαθά, αλλά ως καταναλωτικά προϊόντα που μπορούν να υποστούν μποϊκοτάζ για πολιτικούς λόγους. Ως υλικά προϊόντα που μπορούν να εργαλειοποιούνται, να μποϋκοτάρονται και να αποστερούνται ως μια πράξη τιμωρίας.
Ενδεικτικά παραδείγματα είναι το τσιμέντωμα της Ακρόπολης, η απόσπαση και καταστροφή των αρχαιοτήτων στο σταθμό της Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, η προσπάθεια για ιδιωτικοποίηση των δημόσιων δομών υγείας, η αντιμετώπιση των μαθητών ως πελατών, ο αποκλεισμός χιλιάδων νέων από τα πανεπιστήμια με την εφαρμογή της ελάχιστης βάσης εισαγωγής.
Και μόνο η σκέψη για αποκλεισμό και απαγόρευση της τέχνης και του πολιτισμού θα έπρεπε να έχει ανησυχήσει και κινητοποιήσει όλους τους προοδευτικούς πολίτες. Η τέχνη και ο πολιτισμός είναι γέφυρες που συνδέουν λαούς και χώρες ενάντια στο ανάχωμα του εθνικισμού, είναι διαφωτισμός απέναντι στη μισαλλοδοξία, συμφιλίωση απέναντι στο διαχωρισμό, ελπίδα απέναντι στην απελπισία, έκφραση απέναντι στην απάθεια, ενεργοποίηση απέναντι στην αδιαφορία, αισθητική απέναντι στην ασχήμια, διανοητική και ψυχικά ανάταση απέναντι στην κατάθλιψη, παρηγοριά απέναντι στην απελπισία. Η τέχνη δεν φιμώνεται, ο πολιτισμός δεν διώκεται. Ο πολιτισμός είναι διαμαρτυρία και μαρτυρία, και αντίσταση και διεκδίκηση. Ο πολιτισμός μάχεται για την ελευθερία και τη δημοκρατία, κάνει καλύτερους τους ανθρώπους, τους εξευγενίζει και τους εξευμενίζει, πολιτισμός ή βαρβαρότητα.
Η συλλήβδην ταύτιση του ρωσικού λαού με την αυταρχική κυβέρνηση του Πούτιν είναι άδικη, ατελέσφορη και επικίνδυνη πρακτική. Δεν είναι λίγοι οι ρώσοι καλλιτέχνες που επειδή εναντιώθηκαν στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και γενικά επέκριναν το απολυταρχικό καθεστώς του Πούτιν, κυνηγήθηκαν ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Ρωσία. Με ποιον τρόπο η Ευρώπη διαφοροποιείται από αυτές τις πρακτικές, όταν και η ίδια τις εφαρμόζει αποκλείοντας δημιουργούς και την προβολή των έργων τους; Η Δύση, αντί να επιβάλλει συλλογικά αντίποινα, θα έπρεπε να εκφράσει την αλληλεγγύη της τόσο προς τους Ρώσους όσο και προς τους Ουκρανούς καλλιτεχνικούς δημιουργούς, και μέσω των έργων τους να αναδείξει τη φρίκη του πολέμου και την αντίθεση των καλλιτεχνών στη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Η τέχνη γίνεται το όχημα για να μεταφέρει τον πολιτισμό, διαθέτει οικουμενικότητα, αυταξία, αυτοπροσδιορίζεται μέσα από τα ίδια τα έργα και τους δημιουργούς τους. Δεν περιορίζεται από έθνη, χώρες, σύνορα. Είναι η «Ενάτη Συμφωνία» του Μπετόβεν (κι όχι του Γερμανού Μπετόβεν), ο «Μαγικός Αυλός» του Μότσαρτ (κι όχι του Αυστριακού Μότσαρτ) η «Μόνα Λίζα» του Ντα Βίντσι (κι όχι του Ιταλού Ντα Βίντσι), η «Γκερνίκα» του Πικάσο (κι όχι του Ισπανού Πικάσο), η «Νυχτερινή Περίπολος» του Ρέμπραντ (κι όχι του Ολλανδού Ρέμπτραντ) ο «Σκεπτόμενος» του Ροντέν (και όχι του Γάλλου Ροντέν), ο «Πολίτης Κέιν» του Όρσον Γουέλς (κι όχι του Αμερικανού Γουέλς), ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Σαίξπηρ (κι όχι του Άγγλου Σαίξπηρ), η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή (κι όχι του Έλληνα Σοφοκλή), τα παραδείγματα κυριολεκτικά αμέτρητα.
Με τον ίδιο τρόπο, είναι το «Έγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, ο «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι, ο «Δόκτωρ Ζιβάγκο» του Πάστερνακ, το «Σολάρις» του Ταρκόφσκι, η «Λίμνη των Κύκνων» του Τσαϊκόφσκι, η «Συμφωνία αρ. 13, Μπάμπι Γιάρ» του Σοστακόβιτς, και τόσα άλλα παραδείγματα. Οι παραπάνω καλλιτέχνες είναι πρωτίστως οικουμενικοί δημιουργοί της τέχνης και του πολιτισμού και δευτερευόντως Ρώσοι πολίτες.
Το σοβιετικό καθεστώς έχει αποκηρύξει διαχρονικά πολλούς Ρώσους καλλιτέχνες και έχει απαγορεύσει τα έργα τους, γιατί θεωρήθηκαν επικίνδυνα για το απολυταρχικό καθεστώς. Τώρα το ίδιο κάνει και η Δύση, αποκλείοντας και απαγορεύοντας τη μετάδοση των έργων τέχνης και πολιτισμού. Είναι μια στενόμυαλη, άδικη και επικίνδυνη πρακτική λογοκρισίας για τη δημοκρατία και για την ειρήνη, η απόφαση δυτικών κυβερνήσεων να αποκλείουν ρώσους καλλιτέχνες και δημιουργούς από φεστιβάλ, από καλλιτεχνικές διοργανώσεις, που ιστορικά οδηγεί σε περισσότερη ανελευθερία και αυταρχικότητα. Η απόφαση αυτή εγείρει συνειρμούς απαγόρευσης και καταστροφής δειγμάτων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από ολοκληρωτικά καθεστώτα της πρόσφατης ιστορίας.
Η δύση να βοηθήσει μέσω της διπλωματίας στην ειρήνη. Να σταματήσει τώρα ο πόλεμος. Είμαστε εναντίον των πολέμων, όχι εναντίον των λαών. Ο πολιτισμός είναι σύμμαχος της ειρήνης και αντιστρατεύεται τον πόλεμο.
Μέσω της τέχνης και του πολιτισμού συνομιλούν οι λαοί, σε μια διαδικασία γνωριμίας, κατανόησης, αποδοχής. Εάν οι πολιτικοί δεν μπορούν να βρουν κοινό τόπο συνεννόησης, τουλάχιστον ας μη βάζουν εμπόδια και απαγορεύσεις στη διαχρονική συνομιλία που έχουν οι λαοί μεταξύ τους μέσω της τέχνης και του πολιτισμού.
Ο γνωστός Ολλανδός βιολιστής και συνθέτης André Rieu, στο Ολυμπιακό Στάδιο του Άμστερνταμ έχει επανειλημμένα ενώσει τους φιλάθλους αντίπαλων ποδοσφαιρικών ομάδων διαφορετικών χωρών, παίζοντας στο ημίχρονο των αγώνων με το βιολί τη μουσική σύνθεση «The Second Waltz» του Dmitri Shostakovich. Τώρα γιατί αυτή η ίδια μουσική να πρέπει να απαγορευτεί και να διχάσει;
André Rieu – Olympic Stadium Amsterdam 2009, playing before the Ajax – Olympic Marseille game
The Second Waltz composed by Dmitri Shostakovich
*Ο Αντώνης Κυπάρος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο ΑΠΘ
