«Από τον Οκτώβριο του 1941 το αμερικανικό πρόγραμμα κατασκευής της βόμβας αφομοίωσε το αντίστοιχο βρετανικό κυρίως για λόγους κόστους αφού το συνολικό ύψος των απαιτούμενων δαπανών έφτανε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια που σε σημερινά χρήματα υπολογίζεται γύρω στα 25 δισεκατομμύρια δολάρια» – Δημήτρης Μπρούμας
Ο αποτέλεσε το βασικό λόγο για τον οποίο η ανάπτυξη ενός προγράμματος κατασκευής ατομικής βόμβας ήταν ειλημμένη πολιτική επιλογή.Τα αποτελέσματα της πυρηνικής φυσικής έδειχναν πως η κατασκευή μιας τέτοιας βόμβας ήταν εφικτή.Το μεγαλύτερο πρόγραμμα κατασκευής της ατομικής βόμβας έλαβε χώρα στις ΗΠΑ και έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «πρόγραμμα Μανχάταν»(Manhattan Project).
Για την έναρξη του προγράμματος έπαιξαν ρόλο δύο καθοριστικά γεγονότα: Η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ στις 7 Δεκεμβρίου του 1941 και η ακολουθούμενη είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο από τη μία και η αναφορά της βρετανικής επιτροπής MAUD από την άλλη.
Από τον Οκτώβριο του 1941 το αμερικανικό πρόγραμμα κατασκευής της βόμβας αφομοίωσε το αντίστοιχο βρετανικό κυρίως για λόγους κόστους αφού το συνολικό ύψος των απαιτούμενων δαπανών έφτανε τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια που σε σημερινά χρήματα υπολογίζεται γύρω στα 25 δισεκατομμύρια δολάρια. Άλλωστε το χαρακτηριστικό της δημιουργίας ενός τέτοιου μεγαλεπήβολου σχεδίου ήταν το πολύ υψηλό κόστος και η απαίτηση επένδυσης τεράστιων κρατικών κονδυλίων και μάλιστα σε βάρος των συμβατικών αναγκών του πολέμου και χωρίς καμιά βεβαιότητα για το τελικό αποτέλεσμα. Γίνεται αντιληπτό πως μία χώρα μπορούσε να διαθέσει τα ανάλογα κεφάλαια και αυτές ήταν οι ΗΠΑ.
Το πρόγραμμα Μανχάταν περιλάμβανε τρεις βασικές συνιστώσες:
Πρώτον ,ο αμερικανικός στρατός είχε τη βασική ευθύνη για τη λειτουργία του προγράμματος ενώ επικεφαλής τέθηκε ο στρατηγός Leslie Groves που ήταν γνωστός για το χτίσιμο και του αμερικανικού Πενταγώνου.
Δεύτερη συνιστώσα του προγράμματος αποτέλεσε η βιομηχανία. , Stone&Webster αλλά και η βρετανική Imperial Chemical Industries , ανέλαβαν τη διαχείριση και τη λειτουργία των εργοστασίων για την παραγωγή ουρανίου και πλουτωνίου ,απαραίτητων στοιχείων για την κατασκευή της ατομικής βόμβας . Εδώ αξίζει να αναφέρουμε επιγραμματικά κάποια δεδομένα από την πυρηνική φυσική. Κάθε πυρήνας χαρακτηρίζεται από το ζεύγος (Ζ,Α-Ζ) των αριθμών πρωτονίων και νετρονίων που τον συγκροτούν και από την ενεργειακή του κατάσταση. Η διαδικασία κατά την οποία μεταβάλλεται το ζεύγος (Α,Α-Ζ) ή/και η ενεργειακή κατάσταση του πυρήνα ονομάζεται πυρηνική αντίδραση.
Η τρίτη και βασικότερη συνιστώσα ήταν το επιστημονικό μέρος. Επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος ορίστηκε ο θεωρητικός φυσικός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ενώ η έδρα της ομάδας των επιστημόνων βρισκόταν στο Λος Άλαμος στην πολιτεία Νέο Μεξικό των ΗΠΑ.
Στην πόλη Οκ Ριτζ,στοΤενεσί των ΗΠΑ, καθαρίστηκαν εκατοντάδες στρέμματα δασικής έκτασης ώστε να κατασκευαστεί το τεράστιο εργοστάσιο διάχυσης αερίων, με στόχο να πραγματοποιηθεί ο διαχωρισμός του σχάσιμου ουρανίου 235(U-235) από το φυσικό ουράνιο αλλά κατά βάση η κατασκευή και η λειτουργία της βόμβας έλαβαν χώρα στο Λος Άλαμος.Τόσο το Λος Άλαμος όσο και το Οκ Ριτζ ήταν ολόκληρες πόλεις με κέντρα διασκέδασης, σχολεία, νοσοκομεία ακόμα και εκκλησίες.Στο Λος Άλαμος , άλλωστε, εγκαταστάθηκαν μερικοί από τους πιο σπουδαίους επιστήμονες του 20ού αιώνα όπως ο Richard Feynman, ο Hans Bethe, ο Edward Teller και ο ίδιος ο Openheimer.
ήταν το κλειδί της στρατηγικής που ακολουθήθηκε στο πρόγραμμα Μανχάταν αφού χάρη σ’αυτούς, κατέστη εφικτή η παραγωγή πλουτωνίου για την κατασκευή της βόμβας.
Το πρόγραμμα Μανχάταν ξεκίνησε να λειτουργεί επί της ουσίας στις 2 Δεκεμβρίου 1942 αφού τη μέρα εκείνη ήταν που ο αντιδραστήρας του Φέρμι μετατράπηκε σε μια μηχανή σχάσης που απελευθέρωνε ενέργεια με σταθερό ρυθμό, δηλαδή ο αντιδραστήρας έγινε κρίσιμος.
Η πρώτη ατομική βόμβα ήταν έτοιμη προς δοκιμαστική ρίψη στις 16 Ιουλίου 1945. Η ρίψη αποδείχτηκε πετυχημένη και ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί έγινε αυτόπτης μάρτυρας του γνωστού σύννεφου σε σχήμα μανιταριού. Στην πράξη, ο κόσμος αυτός αποτελούνταν από τους επιστήμονες, στρατιωτικούς και μηχανικούς που εργάζονταν στο πρόγραμμα ενώ η ανθρωπότητα θα βίωνε τις καταστροφικές συνέπειες της ατομικής βόμβας λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, όταν το αεροσκάφος Enola Gay έριξε την ατομική βόμβα Little Boy (Μικρό Αγόρι) στην ιαπωνική πόλη Χιροσίμα,στις 6 Αυγούστου 1945,σκοτώνοντας ακαριαία περισσότερους από 70 000 ανθρώπους. Με μήκος τρία μέτρα, διάμετρο 70 εκατοστά και βάρος περίπου 4 τόνους περιείχε έναν μηχανισμό που θα πυροδοτούσε μια μικρή ποσότητα U-235 για την πρόκληση αλυσιδωτής αντίδρασης. Τρεις μέρες αργότερα, μια άλλη ατομική βόμβα με το όνομα FatMan (Ο χοντρός) ισοπέδωσε το Ναγκασάκι σκοτώνοντας 40 000 ανθρώπους. Η βόμβα αυτή, με αναφορά στον Ουίνστον Τσώρτσιλ, ζύγιζε περίπου 4,5 τόνους, είχε μήκος περίπου 3,5 μέτρα και διάμετρο 1,5 μέτρο. Ήταν μια βόμβα πλουτωνίου που περιλάμβανε συμβατικά εκρηκτικά τα οποία θα δημιουργούσαν ωστικό κύμα που θα αύξανε την πυκνότητα του πλουτωνίου προκαλώντας επίσης αλυσιδωτή αντίδραση.
Βέβαια, οι ολέθριες συνέπειες της πυρηνικής ακτινοβολίας τους επόμενους μήνες υπολογίζεται ότι αύξησαν τον αριθμό των νεκρών σε 90 000-166 000 θύματα στη Χιροσίμα και 80 000 στο Ναγκασάκι, ενώ μέχρι το 1950 περίπου 200 000 άνθρωποι πέθαναν από τις συνέπειες της πυρηνικής ακτινοβολίας.
Ποια είναι η ηθική ευθύνη του επιστήμονα; Πρέπει ο επιστήμονας να έχει λόγο στη χρήση των εφαρμογών της επιστήμης του; Μήπως πρέπει απλώς να κοιτάζει τη δουλειά του; Μεγάλα ερωτήματα πάνω στα οποία έχουν στοχαστεί οι σπουδαιότεροι επιστήμονες-διανοούμενοι…
Αυτά είναι τα λόγια του Άλμπερτ Αϊνστάιν στους Ιάπωνες μαθητές:
«Σε παλιότερες εποχές, τα έθνη ζούσαν με αμοιβαία άγνοια και στην πραγματικότητα το ένα μισούσε ή φοβόταν το άλλο. Το πνεύμα της αδελφικής συνεννόησης μεταξύ τους ας κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Με αυτή την πίστη, εγώ, ένας γέρος άνθρωπος, χαιρετώ εσάς, Ιάπωνες μαθητές, από μακριά και ελπίζω πως η γενιά σας κάποτε θα τοποθετήσει τη δική μου στην ντροπή».
Πάντως, θέλουμε να ελπίζουμε ότι τα παθήματα έχουν ήδη γίνει μαθήματα και ότι οι σημερινοί ηγέτες δεν είναι ανεπίδεκτοι μαθήσεως…
Το πυρηνικό μανιτάρι που σχηματίστηκε μετά την έκρηξη στη Χιροσίμα
* Δημήτρης Μπρούμας – φυσικός
